Киноны хийц хэллэг, кино судлал, шүүмжийн тухай

Ãåðìàíû “Good bye LENIN” êèíîã õ¿ì¿¿ñ ñîöèàëèñò ñèñòåìèéí çàäðàëûí òóõàé êèíî ãýäýã. Áàñ ýõèéãýý ãýñýí õ¿¿ãèéí ñýòãýëèéã ñîíèðõîëòîé ñàéõíààð õàðóóëñàí ãýëöäýã. ¯íýõýýð òèéìýý. Õýçýý ÷ á¿òýøã¿é ãýìýýð èíýýäìèéí ºí㺠àÿñòàé, ýìãýíýëòýé õºíãºõºí áîëîâ÷ ìàø ñàéí áîäñîí ëîãèêòîé èéì êèíîã ñ¿¿ëèéí ¿åä ãàäíûõàí èõ õèéäýã áîëæýý.
 (Èòàëèéí Ðîáåðòî Áåííèíèãèéí “Àìüäðàõ ñàéõàí” ÷ ìºí èéì
êèíî áèëýý)

“Good bye LENIN” êèíîíû õàìãèéí ãàéõàìøèãòàé íü ìèíèéõýýð áîë ýõèéí ä¿ð þì. Õ¿¿ãèéí ç¿ãýýñ ýõèéíõýý ýð¿¿ë ìýíäèéí òºëºº á¿õèé ë áîëîëöîîã àøèãëàí çîõèîìëîîð õóó÷èí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýí õóóðñààð êèíî äóóñäàã áîë ýõ íü àìüäðàëûíõàà òóðø õ¿¿õä¿¿äèéíõýý ñàéí ñàéõíû òºëºº íààøàà õàðæ èíýýí, öààøàà õàðæ óéëíà ãýäýã øèã õè÷íýýí ¿ë õ¿ñýâ÷ íèéãýìòýéãýý çîõèöîí àìüäàð÷ èðñýí áà àìüäðàëûíõàà ñ¿¿ë÷èéí ìº÷¿¿äýä ÷ ººðèéíõ íü  òºëºº õóóðìàã åðòºíö á¿òýýæ áóé õ¿¿ãèéíõýý ñýòãýëèéã áîäîîä ìýäñýí ÷ ìýäýýã¿é ä¿ð ¿ç¿¿ëýí òºãñ÷ áóé ä¿ð þì.  Õàìãèéí ñîíèðõîëòîé íü ýíý êèíîíä  ýñðýã ä¿ð áàéõã¿é áºãººä êîììóíèñò ñèñòåìèéí çàäðàë, õî¸ð ñèñòåìèéí çºð¿¿ íü ýíý êèíîíû çºð÷ëèéã õóðöàòãàæ  ºã÷ýý…

Îð÷èí ¿åä áèäíèé êèíîã èíãýæ ø¿¿ìæèëäýã áîë ìºí ñàéõíàà. Ñ¿¿ëèéí ¿åä êèíî ñóäëàà÷, êèíî ø¿¿ìæëýã÷ ãýäýã õ¿í óëààí íîìîíä îðæýý. Ǻâõºí äýýðõ øèã ìàãòàõ áóñ àëäàà äóòàãäëûã íü çîðèãòîé ø¿¿ìæèëäýã ø¿¿ìæëýã÷, ñóäëàà÷ Ìîíãîëûí Êèíî Óðëàãò óñ àãààð øèã õýðýãòýé áàéíà. Õîâîðäñîí ãîë øàëòãààí íü òýäíèéã õýí õààíààñ öàëèíæóóëàõ âý? ãýäýã àñóóäàë þì.

Áàðóóíä ñóäëàà÷, ø¿¿ìæëýã÷èä íü   ñîíèí, ñýòã¿¿ë, òåëåâèç¿¿äýä êèíî õàðèóöñàí ðåäàêòîðîîð àæèëëàí ø¿¿ìæëýë¿¿äýý íèéòë¿¿ëæ, ñóäàëãààãàà òàñðàëòã¿é õèéäýã. Àìåðèêèéí GOLDEN GLOBE áóþó “Àëòàí áºìáºðöºã” ãýäýã íýð õ¿íäòýé øàãíàë íü êèíîíû òóõàé õýâëýí íèéòýëäýã ñîíèí ñýòã¿¿ë, òåëåâèç¿¿äèéí ñýòã¿¿ë÷èä, ñóäëàà÷äûí õîëáîîíîîñ ºãäºã øàãíàë ãýíý.

Ìàíàéõ øèã æèæèã çàõ çýýëòýé, öººí êèíî õèéãääýã ãàçàð ÿã èíãýæ òàñðàëòã¿é àæèëëàõ áîëîìæ ñóäëàà÷äàä áàéõã¿é. Òýãâýë ÿàõ âý? Àðãàà áàðààä àæèë èõòýé çàâã¿éí áàéæ õàæóóãààð íü ø¿¿ìæ áè÷èõ ãýæ îðîëäîæ ñóóõ âý äýý. ªºðºº êèíî õèéäýã õ¿í áàéæ áóñäûí êèíîã ø¿¿ìæèëíý ãýäýã çîõèñã¿é ç¿éë áîëîâ÷ õýçýý áîëòîë õîéø òàâèõ âý. Áèå áèåíèéãýý ø¿¿ìæèëüå. Ãýõäýý ø¿¿ìæèëíý ãýõýýð íýãíèéõýý ººã õàéõ áèø ìýðãýæëèéí ç¿ãýýñ àëäàà äóòàãäëûã íü èëð¿¿ëæ, îëîëòòîé òàëûã íü õºõ¿¿ëýí çàðëàõ õýðýãòýé áàéíà. Ǻâõºí êèíî ãýëòã¿é äýëãýöèéí óðëàã áîëîõ  êëèï, ðåêëàìûã õàìðóóëàí ø¿¿ìæèëäýã áàéâàë æèæèã ãýëòã¿é çàõ çýýë áîëíî ø¿¿. Ó÷èð íü ðåêëàì, êëèï ìàêåð¿¿ä (á¿òýýã÷èä) ìàðãààøèéí êèíîã õèéõ õ¿ì¿¿ñ òóë ýðòõýí çºâ ç¿ãò íü çàëàõã¿é áîë àëäààãàà õàðàõã¿é, ìýäýõã¿é, äàõèí äàâòàæ àëäàõ, áóðóó çºð¿¿ îéëãîëòûã ýõíýýñýý òàðõèíäàà ñóóëãàõ çýðýã ¿çýãäýë àæèãëàãäàæ áàéíà. Ýíý òóõàé îëîí æèøýý äóðüäìààð áàéãàà áîëîâ÷ öààøèä îëîí ø¿¿ìæ áè÷èõ áèç ãýýä öººí ç¿éëèéã õýëüå.

Êèíîíä äèàôðàãì àëäàõ áóþó ãýðýë ñ¿¿äðèéí õàðüöààã àëäàõààñ èõ áîëãîîìæèëäîã áîë âèäåî ìàêåð¿¿äèéí çàðèì íü ýíý òàëûã åðººñºº àíõààðàõã¿é áîëæýý.

Ãýðýë èõäýõ, íÿëàõ ¿çýãäýë êëèï, ðåêëàìàíä õýò èõýññýíýýñ ä¿ðñ íü ñóë ºíãºòýé áîëîõ, ìàø õ¿éòýí óóð àìüñãàëûã àâ÷èð÷ áàéãàà íü çàðèì á¿òýýëä íü íèéöýæ áàéâ÷ èõýíõäýý ìàòåðèàëûí ãîëîãäîë áîëæ áàéíà ø¿¿! Öàãààí õóâöàñòàé õ¿íèéã öàãààí ôîííû íààíà çîãñîî÷èõîîä äèàôðàãìàà íýýãýýä ãýðëèéã íü èõä¿¿ëæ íÿë÷èõààð ñàéõàí ä¿ðñ áóñ öààä õ¿í íü ñ¿íñ ñ¿ã ìýò áîëñîí êëèï¿¿äèéã òà STV-2 äýýð ñóâãàà òàâèõàä ë ¿çýõ áîëíî. Ýíý ìýòèéí àëäààíààñ áîëîîä öààãóóð ÷èíü çàðèì õ¿ì¿¿ñ âèäåîã õàðààæ áàéíà. Çóðàãëàà÷èéí óð ÷àäâàð íü êàäðûí çîõèîìæ, ãýðýë òàâèëòàí äýýð òîä õàðàãääàã. Ãýòýë ñ¿¿ëèéí ¿åä ãýðýë òàâèëòûã ¿ë òîîí êîìïüþòåðýýð ä¿ðñýý ÿíçàëäàãòàà õýò íàéäàí çóðàãëàà÷èéí ìýðãýæëèéã óëàíäàà ãèøãýæ áàéíà. Áè ë õóâüäàà êîìïüþòåð äýýð ìîíòàæ ë õèéäýã áîëîõîîñ ºíãºíä íü ãàð õ¿ðýõèéã öýýðëýäýã. Çóðãèéã àâàõäàà ë ñàéí àâ÷èõâàë ÿäàæ pixel ºíäºðòýé áàéäàã þì ø¿¿.

Pixel ºíäºð ãýñíýýñ øèíæëýõ óõààí òåõíèêèéí ºíäºð õóðäòàé ýðèí ¿åä êàìåð, òåõíèê ìààíü ºäºð èðýõ òóòàì ñàéæðàí, øèíý÷ëýãäýæ ñîíèðõîã÷èéí ãýõ òåõíèê ìýðãýæëèéí òåõíèêèéí ¿ç¿¿ëýëò ð¿¿ äºõñººð, ¿íý õàíø íü ÷ õÿìäðàí æèðèéí õ¿ì¿¿ñèéí ãàðò ìýðãýæëèéí òåõíèê î÷èæ áàéãààã ìýðãýæèëò-í¿¿ä ìèíü àíõààðíà óó!

Ñàÿõàí ãàéõàë òºð¿¿ëæ áàéñàí miniDV ôîðìàò ãýðèéí àâãàéí ãàðò îðæ, òýð ÷ á¿¿ õýë DVDCam, HDV handycam (ñîíèðõîã÷èéí ãàð êàìåð) õóäàëäààíä ãàð÷ýý.  Õýäõýí æèëèéí äàðàà îäîîãèéí áèäíèé ìºðººääºã òåõíèê õ¿¿õäèéí òîãëîîì áîëîõ áèç. Òýð öàãò ìýðãýæëèéí ãýõ áèä ÿàõ âý?

Âèäåî ìàêåð¿¿äýý! Ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàðòàà ýðòíýýñ àíõààðàë òàâèõã¿é áîë ñîíèðõîã÷äîä øàõàãäàõ íü áàéíà ø¿¿!!!

Êèíîíû ìîíòàæèéã ìîíòàæèéí øèðýýí äýýð áóñ çóðàã àâàõààñàà ºìíº òîëãîéäîî õèéäýã þì ãýæ ìèíèé áàãø Òºðèéí Ñî¸ðõîëò, Óðëàãèéí Ãàâüÿàò Ç¿òãýëòýí, êèíî íàéðóóëàã÷ Á.Ñóìõ¿¿ õýëæ ºã÷ áàéæ áèëýý. Ãýòýë àæèãëàæ áàéõàä çàðèì âèäåî ìàêåð¿¿ä ìààíü (êèíî÷èä ÷ õ¿ðòýë) õàìààã¿é ë áààõàí çóðàã àâ÷ àâ÷èõààä ñ¿¿ëä íü ñóóæ ìîíòàæëàí, òýíäýýñýý çîõèîìæîî ãàðãàõ þì.  Ýíý áîë ìàñòåðñòâî (óð ÷àäâàð) áèø ø¿¿. Ä¿ðñòýé çàð õèéõýä òýãäýã áàéæ áîëîõ þì. Óðàí ñàéõíû êèíî õèéõ ãýæ áàéãàà õ¿í áîë ýíý àñóóäëûã ìàø ñàéí àíõààðóóøòàé. ßäàæ ë õàëüñ, öàã õóãàöàà èõ ¿ðíý ø¿¿ äýý.

Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ãýëòã¿é ìîíãîëûí êèíîíä íýí ñîíèí ç¿éë áîë ìîíîëîãè þì.

Ìîíîëîãè íü òåàòðûí õýëëýã áºãººä îð÷èí ¿åèéí êèíî÷èä êèíîíäîî ìîíîëîãè õýðýãëýõã¿é áàéãààã ãàäíû á¿õ êèíîíîîñ õàðæ áîëíî. Ó÷èð íü êèíî áîë ÿðóó íàéðàã áèø. Óðàí á¿òýýë÷èä íü ººðèéí õýëýõ ãýñýí ñàíààãàà èëýðõèéëýõ ìàø îëîí òºðëèéí àðãà, õýëëýã, õèéöòýé óðëàãèéí áèåý äààñàí òºðºë áèëýý.

1-ð áèåíýýñ îäîî öàãò ä¿ðèéí áîäîæ áóé ç¿éëèéã êàäðûí ÷àíàäààñ óíøèõ íü íàéðóóëàã÷èéí ìàø áîëõè àðãà þì. Õàìãèéí íààä çàõ íü òýð ä¿ð íü äîòîîä ñýòãýëýý õýí íýãýíä íýýí ÿðüæ, õàðüöàæ áîëíî ø¿¿ äýý. Îð÷èí ¿åèéí êèíîíä çàêàäð áóþó êàäðûí ÷àíàäààñ ºã¿¿ëäýã àðãà áàéäàã áîëîâ÷ ìîíîëîãè õýìýýõ 1-ð áèåíýýñ îäîî öàãò áîäîæ áóéã íü õýëýõ áóñ ºíãºðñºí öàãò äóðñàí ÿðèõ õýëáýðýýð õèéäýã íü çàð÷ìûí õóâüä ìàø èõ ÿëãààòàé. Ìîíîëîãèéí õýñãèéã õèéõýä æ¿æèã÷íèé òîãëîëòûí õóâüä ÷ õýö¿¿, óòãàã¿é ø¿¿ äýý. Àì íü õºäëºõã¿é í¿ä íü ë õºäëºí æ¿æèãëýæ áóé æ¿æèã÷íèéã õàðàõàä õýí á¿õýíä èíýýäýìòýé õàðàãääàã. Èíãýæ ýëýã äîîã áîëæ áóé íü æ¿æèã÷íèé áóðóó áóñ êèíîíû õýëëýãèéã äóòóó ìýääýã çîõèîë÷, íàéðóóëàã÷ íàðûí áóðóó þì.

Íàéðóóëàã÷ ãýæ õýí áý? Ýíý îéëãîëò ìàíàé óðëàãèéíõàíä, òýð òóñìàà êèíî õèéæ áóé õ¿ì¿¿ñò èõýýõýí ºðººñãºë øèíæòýé áàéíà. Ó÷èð íü íàéðóóëàã÷èéí àæëûã çîõèîë÷èéíõòîé õóòãàõ, ìºí íàéðóóëàã÷èéí çàðèì àæëûã îïåðàòîðò òîõîõ ¿çýãäýë ýëáýã áàéíà. Æèøýý íü îïåðàòîð õ¿í òåõíèêèéí øààðäëàãà, êàäðûí çîõèîìæ, äóðàíãèéí ºíöºã, ãýðýë òàâèëòàíäàà ë àíõààðíà óó ãýõýýñ ÷èãëýë, òýíõëýã, ìîíòàæíèé àñóóäëûã äàíãààðàà øèéäýõ ¸ñã¿é.  Ãýòýë çàðèì íàéðóóëàã÷èä ýäãýýðèéã îïåðàòîðòîî íàéäàæ ººðñ人 çºâõºí æ¿æèã÷äèéí òîãëîëò, ìåäñöåíýý ë àíõààðäàã. Ýíäýýñ ñàéí îïåðàòîðòîé ë áîë êèíî õèéõýä àìàðõàí, ñàéí íàéðóóëàã÷ áîëü¸ ãýâýë îïåðàòîðûí àíãèä îð ãýõ ìýò ÿðèà ãàðñàí íü þì ìýääýãã¿é ìóõàð ñ¿ñýãòýé õ¿íòýé àäèë þì. Êèíîíû òàëààð þó ÷ ìýääýãã¿é õ¿ì¿¿ñèéí êèíîã êèíî îïåðàòîð Ã. Ìàø ãýõ ìýòèéí àâúÿàñëàã óðàí á¿òýýë÷èä ÷èìýýã¿éõýí õèéæ ºãººä àëäàð ãàâúÿà, àøèã îðëîãèéã íü öààä óëñ íü àâäàã áîëîõîîð àðãàã¿é ÷ áèç. Êèíî íàéðóóëàã÷ õ¿í áîë êèíî õèéõ á¿õ ïðîöåññ, äàìæëàãèéã íàðèéí ìýääýã, òýð á¿õýíä îðîëöîí óäèðäàæ áàéäàã õ¿í þì.

̺í êèíî õèéõ õèéöýý åð àíõààðàõã¿é ÿìàð íýã àãóó ñàíààãààð õèéõ òóõàé ë áîäîæ ÿâäàã íàéðóóëàã÷ íàð ýëáýã áàéíà. ×óõàì òýä ë çîõèîë÷äûã àæèëã¿é áîëãîäîã. Òèéì íàéðóóëàã÷ íàðûí á¿òýýë íü õèéö, õýëëýã, õýâ øèíæ, àõóé ìóóòàé áîëñíîîñ àóãàà èõ áèø ãýíýí òýíýã áîëäîã íü õàðàìñàëòàé. Îð÷èí ¿åèéí àìåðèêèéí êèíî÷èä êèíîã ìàø îéëãîìæòîé (ëîãèêòîé), õºíãºí, õºãæèëòýé (óéäààõã¿é ðèòìëýã) áîëîâ÷ ¿ë àíçààðàãäàì ã¿íçãèé óòãà, ¿çýë ñàíààã àãóóëæ á¿òýýäýã áºãººä ñàÿ ñàÿ ¿çýã÷äèéã áàéëäàí äàãóóëæ òýäíýýð äàìæóóëàí ººðñäèéí çàð÷ìûã  äýëõèé íèéòýä ò¿ãýýäýã áèëýý. ¯¿íèéã ÿäóó áóóðàé ìàíàé êèíî÷èä àíõààðóóøòàé. Ãýòýë ãàíö ìàíàéõ ãýëòã¿é äýëõèé íèéòýýðýý àìåðèê êèíîíû õýëëýã õèéöèéã äóóðàéí àìæèëò îëæ áàéíà. Ñàÿõíûã õ¿ðòýë åâðîïûí êèíî÷èä àìåðèê õèéöýä äóðã¿éöýí ººðñ人 ò¿¿íýýñ ë ººð áàéõ ãýæ îðîëääîã áàéñàí áèëýý. Îäîî èõýíõ îðíóóä àìåðèê õèéöòýé ÷ ¿íäýñíèé õýâ øèíæýý àãóóëñàí êèíî õèéæ áèçíåñèéí õóâüä àìæèëò îëîí, ººðñäèé㺺 ñóðòàë÷èëæ, ¿íäýñíèéõýý êèíî óðëàãèéã õºãæ¿¿ëæ áàéíà. Àìåðèê ìàÿãèéí ë ãýæ íýðëýýä áàéãàà áîëîâ÷ ÿã ¿íýíäýý ñîíãîäîã õèéö þì ø¿¿ äýý. Îðîñûí äýýð ¿åèéí “Òîñãîíû áàãø”, “Òîãîðóóí öóâàà”, Ãðóçèíû “Öýðãèéí ýöýã” çýðýã êèíîíóóäûã õàð. Ìàíàé àëòàí ¿åèéí êèíîíóóä ÷ ýíý õèéöýä õàìààðíà. Îðîñóóäûí áèäýíä õèéæ ºãñºí “Ìîíãîë õ¿¿”, “Ñ¿õáààòàð” çýðýã êèíîíóóä áîë ñîíãîäîã õèéöèéí êèíî ø¿¿ äýý.

Classical style of shooting (5Cs) áóþó çóðàã àâàëòûí ñîíãîäîã õèéöèéí òàâàí “Ñè” ãýäýã çàð÷ìûã îäîî ÷ àìåðèê÷óóä õýðýãëýäýã þì.

Àìåðèê êèíî “The end”

Ôðàíö êèíî “Fin”

Îðîñ êèíî “Êîíåö ôèëüìà”

Ìîíãîë êèíî “Òºãñºâ” ãýæ äóóñäàã áàéëàà. Ãýòýë îäîî á¿ãä (ìàíàéõààñ áóñàä áóþó ìàíàéä òîãòñîí õýëáýð àëãà) àìåðèê ìàÿãààð õàð ôîíîí äýýð ãîë ä¿ðèéí æ¿æèã÷äýýñ ýõëýí óðàí á¿òýýë÷äèéí æàãñààëò õºâðºí äóóñäàã áîëæýý.  Ýíý íü ãëîáàë÷ëàãäàæ áàéãàà êèíîíû õýëëýãèéí íýã ñî¸ë þì.

Êèíî ñóäëàë íü êèíîíû õýëëýã, õèéöèéã íàðèéí ñóäëàõààñ ãàäíà êèíî, êèíî÷äûí ýðãýí  òîéðíûã ñóäàëäàã. Êèíîíû íýð, ä¿ð¿¿äèéí íýð, ñòóäèóä, àøèã îðëîãî, á¿ñ÷ëýë, ¿å÷ëýë, òîäîðõîé íýã ñöåíèé ò¿¿õ, àäèë òºñòýé øèíæ¿¿ä, óðàí á¿òýýë÷äèéí çàí àâèð, íàìòàð, ñîíèðõîë, áîëîâñðîë ãýõ ìýòýýð ñóäëàãäàõóóíä õÿçãààð ¿ã¿é.

Óíøèã÷ òà á¿õýíä ñîíèðõîëòîé áîëãîõ ¿¿äíýýñ íýã æèøýý òàòüÿ.

Àìåðêèéí Êèíî Àêàäåìèéí Îñêàðûí øàãíàë ãàðäóóëàõ ¸ñëîë äýýð õ¿ì¿¿ñèéí õýëñýí ¿ãí¿¿äýä îëîí íèéò àíõààðàë òàâüæ, òýð æèëèéí äóóëèàí áîëäîã áàéíà.  Õ¸ëè Áåððè 2001 îíä Îñêàð àâàõäàà øóóä óéëñàí áîë Äåíçåë Âàøèíãòîí 2001 îíä “Ñóðãóóëèëòûí ºäºð” êèíîãîîðîî Îñêàð àâàõäàà “Áè õ¿¿õä¿¿ääýý ýíý îðîé øàãíàë àâñàí ÷, àâààã¿é ÷ òýìäýãëýõ áîëíî ãýæ àìëàñàí. Òèéì áîëîõîîð áè ÿâëàà” ãýýä òàíõèìûã îðõèí ÿâñàí, 1996 îíä ×åõèéí “Êîëÿ” êèíî øàãíàë àâàõàä ýöýã õ¿¿ õî¸ð íàéðóóëàã÷ ãàð÷ èðýýä õ¿¿ íü “Õ¿íäýò Îñêàð ìèíü òàíèëö. Ýíý áîë ìèíèé ààâ. Áèä ÷àìä õîéòîí ä¿¿ òºð¿¿ëæ ºãíº”. “Òºãºëäºð õóóð÷” êèíîíû Âëàäèñëàâ Øïèëüìàíû ä¿ðýýð øèëäýã ýðýãòýé ä¿ðèéí øàãíàë õ¿ðòñýí æ¿æèã÷èí Àäðèàí Áðîäè õîéòîí æèë íü øèëäýã ýìýãòýé ä¿ðèéí æ¿æèã÷íèéã òîäðóóëàõ äóãòóéã çàäëàõûí ºìíº àì ðóóãàà ãàà öàöñàí. 2003 îíû “Øèëäýã ãàäààä õýë äýýðõ êèíî” –íû øàãíàëûã Êàíàä óëñûí íàéðóóëàã÷ àâàõäàà “Ýíý íîìèíàöèä “Áºãæíèé ýçýí” êèíî îðîëöîîã¿éä áàÿðëàæ áàéíà” ãýñýí ãýõ ìýò÷èëýí ÿðèâàë èõ þì áàéíà. Ñóðàõ ç¿éë ÷ èõ áàéíà.

Êèíîíû õýëëýã, õèéöèéã øàìäàí ñóðàëöàæ, êèíîãîî ñóäëàí, áèå áèåý ø¿¿ìæèëæ äóòàãäëûã íü çàñàí õàìòäàà êèíî óðëàãàà õºãæ¿¿ëüå.

Д.Золбаяр “Шоу бизнесийн хаан-Кино” ном 2006он.